Cyclus- en hormoongerelateerde klachten

Voor cyclus- en hormoongerelateerde klachten is nog onvoldoende aandacht in onderzoek en in de zorg. Er bestaat weinig kennis over hoe ze ontstaan, de diagnosetijden zijn vaak nog lang en behandelopties zijn nog niet altijd effectief.

Wat zijn cyclus- en hormoongerelateerde klachten?

Als we spreken over cyclus- en hormoongerelateerde klachten, bedoelen we een groot scala aan klachten die voortkomen uit of gerelateerd zijn aan de menstruatiecyclus en de hormoonhuishouding. Hierbij kun je onder andere denken aan menstruatieklachten, klachten tijdens de overgang of aan aandoeningen als endometriose en hevig menstrueel bloedverlies.

De grens tussen normale en abnormale menstruele en cyclusgebonden klachten is vaak lastig te trekken. Een zekere mate van ongemak ‘hoort er nu eenmaal bij’. Tegelijkertijd worden de klachten van mensen met een baarmoeder juist daardoor onvoldoende herkend en serieus genomen. Betrouwbare prevalentiecijfers over deze klachten zijn mede daardoor onvoldoende voorhanden. Hieronder lichten we verschillende klachten en aandoeningen voor je uit.

Endometriose

Naar schatting komt endometriose voor bij 1 op de 10 vrouwen. Het is een chronische aandoening waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoederholte voorkomt. Het weefsel kan op een of meerdere organen in de onderbuik zitten en leiden tot klachten als een pijnlijke menstruatie, buikpijn, darmproblemen en pijn tijdens de seks en bij de ontlasting. Ook kan het leiden tot chronische bekkenpijn en verminderde vruchtbaarheid.

Endometriose wordt vaak nog niet herkend, omdat de exacte oorzaak ervan nog niet bekend is en diagnosemethoden, zoals een echo, niet altijd uitsluitsel bieden. Zo duurt het gemiddeld 7 tot 10 jaar voordat vrouwen de diagnose endometriose krijgen.

Hevig Menstrueel Bloedverlies (HMB)

Hevig menstrueel bloedverlies houdt in dat mensen tijdens de menstruatie meer en vaker bloed verliezen dan zij gewend zijn of dan het gemiddelde. Dit houdt in dat:

• Mensen zich vaker dan 4-5 uur moeten verschonen, en zij vaak dubbele bescherming dragen
• Een menstruatiecyclus korter duurt dan 21 dagen
• Hevig bloedverlies mogelijk langer dan 7 dagen aanhoudt
• Mensen regelmatig stolsels in het bloed hebben, zo groot als een euromunt

Meer informatie over de symptomen van hevig menstrueel bloedverlies? Bekijk dan de Doorbreek de Cyclus- menstruatiecheck.

Naar schatting heeft ongeveer 10 tot 35 procent van de vrouwen in Nederland hevig menstrueel bloedverlies. HMB kan mogelijk leiden tot lichamelijke klachten als vermoeidheid door ijzertekort (bloedarmoede) en hevige pijn. Soms kunnen mensen vanwege fysieke en mentale klachten niet meer deelnemen aan sociale activiteiten, sport of werk.

Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS)

Bij het Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS) groeien er meerdere vochtblaasjes (cysten) op de eierstokken. Meestal groeit er één blaasje met een eicel erin op de eierstok. Het blaasje knapt en de eicel komt eruit, dit is de eisprong. Bij PCOS zijn er veel blaasjes, maar ze groeien niet goed en knappen meestal niet. Doordat de eisprong uitblijft, is er minder vaak of geen menstruatie.

5 tot 10 procent van de vrouwen in vruchtbare levensfase heeft te maken met PCOS-klachten. Mensen kunnen PCOS o.a. herkennen aan: (soms maanden) niet of heel onregelmatig menstrueren, acne en lichaams- of gezichtsbeharing.

Myomen (vleesbomen)

Een myoom is de medische term voor een vleesboom, een goedaardige bal in de spierlaag van de baarmoeder. Deze kan aan de binnenkant, in de wand of aan de buitenkant van de baarmoeder zitten. Vleesbomen komen veel voor: bijna de helft van de vrouwen jonger dan 50 jaar heeft een vleesboom. Een vleesboom groeit door de hormonen oestrogeen en progesteron. Na de overgang worden ze meestal kleiner.

Als een vleesboom geen klachten geeft, is behandeling niet nodig. Maar als het voor een hevige of pijnlijke menstruatie of voor bloedarmoede zorgt, zijn verschillende behandelingen mogelijk: van medicijnen tot een operatie.

Premenstrueel Syndroom (PMS)

Ongeveer 5 procent van alle vrouwen tussen de 15 en 45 jaar heeft last van het premenstrueel syndroom (PMS). Hierbij ontstaan lichamelijke en/of psychische klachten in de tweede helft van de cyclus, vooraf aan de menstruatie. Deze nemen weer af vanaf het begin van de menstruatie.

Wanneer de klachten het dagelijks leven belemmeren, spreken we van het premenstrueel syndroom. Klachten die mogelijk wijzen op PMS zijn:

• Lichamelijke klachten: pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, vocht vasthouden, hoofdpijn.
• Psychische klachten: prikkelbaarheid, wisselende stemmingen, vermoeidheid, depressieve gevoelens.

Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD)

Naar schatting heeft 1 op de 20 (5 tot 8%) vrouwen in de vruchtbare leeftijd PMDD. Bij PMDD hebben mensen – vanaf de eisprong tot een paar dagen na de start van de menstruatie – een heftige fysieke en mentale reactie op cyclische hormoonwisselingen. Hoewel PMDD direct gerelateerd is aan de menstruele cyclus, is het geen hormonale disbalans. Het is namelijk een negatieve reactie op het natuurlijke stijgen en dalen van de hormonen oestrogeen en progesteron.

Dit uit zich in:

• Fysieke klachten: gespannen borsten, gewrichts- of spierpijn, hoofdpijn, opgeblazen gevoel
• Psychische klachten: stemmingswisselingen, somberheid, negatieve gedachten, gevoel van angst en spanning, prikkelbaarheid, verminderende interesse in dagelijkse activiteiten, moeite met concentratie, vermoeidheid, verandering in eetlust, slapeloosheid of juist overmatig slapen, overweldigd of onbeheerst voelen

Het duurt gemiddeld 12 jaar voordat iemand met PMDD de juiste diagnose krijgt. Pas in 2019 werd PMDD door de Wereldgezondheidsorganisatie erkend als fysieke stoornis en niet langer gezien als psychische aandoening.

Overgang

Naar schatting zijn 1,8 miljoen mensen in Nederland in de overgang. 80% van hen geeft aan op een gegeven moment last te hebben van overgangsklachten. 20% van de mensen met overgangsklachten heeft hier zoveel last van, dat hun leven ontwricht raakt.

De overgang is een levensfase, maar kan veel klachten met zich meebrengen die gerelateerd zijn aan de menstruatie en de hormoonhuishouding. De meest voorkomende klachten zijn opvliegers, nachtzweten, slaapproblemen, vermoeidheid en prikkelbaarheid. Maar er zijn veel meer symptomen of klachten waar mensen in de overgang mee te maken kunnen krijgen, zoals neerslachtigheid en concentratieproblemen. Klachten kunnen zich mogelijk opstapelen en lang duren.

Lees meer over de overgang op ‘Doorbreek de Cyclus’.

Vervoegde overgang (POI)

Vervroegde overgang heet officieel premature ovariële insufficiëntie (POI). Bij POI stoppen de eierstokken met het produceren van hormonen. Omdat de eicelvoorraad vervroegd opraakt, of omdat de eierstokken zijn beschadigd of verwijderd bij een operatie. Bij 1% van de mensen die menstrueren is er sprake van een vervroegde overgang en stoppen de menstruaties voor het veertigste jaar.

Meestal merken mensen met POI dat hun menstruatiecyclus korter en onregelmatig wordt of helemaal stopt. Ze kunnen ook last krijgen van klachten als opvliegers, nachtzweten, hartkloppingen, stemmingswisselingen, concentratieproblemen en geen zin in of pijn bij de seks.

Onregelmatige menstruatiecyclus

Een gemiddelde menstruatie komt ongeveer 1 keer per maand (iedere 21 tot 34 dagen). Het bloedverlies duurt meestal 3 tot 7 dagen. Voor iedereen kan de hevigheid en duur van de menstruatie verschillen. Onregelmatige menstruaties komen voornamelijk voor tijdens de puberteit en de overgang, maar kunnen ook daartussen voorkomen. Inwendige en uitwendige factoren kunnen hiervan de oorzaak zijn, zoals:

• een achterliggende aandoening, bijvoorbeeld vleesbomen, afwijking van de baarmoedermond, endometriose, PCOS.
• verandering in gewicht, zowel toename of afname
• intensief sporten
• andere aandoeningen, zoals darm-, hart-, schildklierproblemen of diabetes
• veranderen van of stoppen met de anticonceptie, medicijngebruik
• stress
• mentale klachten, zoals een depressie

Er bestaan verschillende vormen van een onregelmatige cyclus, waaronder:

• Als de tijd tussen je menstruaties meer dan 6 maanden is, heet dat amenorroe.
• Oligomenorroe is de naam voor een onregelmatige menstruatiecyclus bij vrouwen. De tijd tussen de menstruaties is dan in de regel langer dan 35 dagen, maar minder dan 6 maanden.
• Als je cyclus erg kort is, regelmatig korter dan 21 dagen, heet dat polymenorroe.

Meer onderzoek

Wij zetten ons in voor meer onderzoek naar cyclus- en hormoongerelateerde klachten, zodat zowel zorgverleners als zorgvragers meer kennis zullen krijgen en dit zal leiden tot snellere diagnoses en meer passende behandelingen.

WOMEN Inc. roept samen met meer dan dertig maatschappelijke organisaties en patiëntenverenigingen de politiek op om in het volgende regeerakkoord een Nationale Strategie Vrouwengezondheid op te nemen. Deze strategie moet ervoor gaan zorgen dat er meer onderzoek wordt gedaan naar bijvoorbeeld overgang en endometriose, en naar verschillen in symptomen of passende behandelingen voor vrouwen en mannen. Deze strategie moet er ook voor gaan zorgen dat deze kennis bij artsen terechtkomt -en bij vrouwen zelf.

Lees hier onze oproep voor een Nationale Strategie Vrouwengezondheid en welke organisaties dit pleidooi ondersteunen.

Meer weten?

Zie ook onze campagne ‘Komt een mens bij de dokter’ en lees of beluister de volgende verhalen:

• Onze podcastaflevering over endometriose: “Een aspirientje en dan niet meer zeuren over menstruatiepijn“
• Onze podcastaflevering over PMDD: “In de rotweken word ik overgenomen door hormonen”
• Onze podcastaflevering #13 over menstrueren
• Het verhaal van Arendina, die al sinds haar elfde met extreme menstruatiepijn kampt
• Het verhaal van Mirjam, wiens overgangsklachten niet werden herkend

Zie ook onze campagne ‘Doorbreek de Cyclus’ en lees of beluister de volgende verhalen:

• Een van onze podcastafleveringen over hevig menstrueel bloedverlies, zoals het verhaal van Diantha: ‘Het voelt alsof ik leegstroom’
• Een van onze podcastafleveringen over de overgang, zoals het verhaal van Justa: ‘Sinds de overgang heb ik hartkloppingen’
• Zeven vragen over hevig menstrueel bloedverlies aan gynaecologen Marlies Bongers en Peggy Geomini
• Het verhaal van Lucette, die uitviel op haar werk door overgangsklachten

Organisaties

• De Gynaecoloog
• Endometriose Stichting
• Stichting PCOS
• PMDD Nederland
• Leven met POI
• Ava – voor het recht op goede abortuszorg en anticonceptie.