Hoogtepunten uit podcast #12: Beeldvorming

In de eerste aflevering van seizoen 2 van de WOMEN Inc. podcast interviewen we Hanneke Felten. Zij is senior onderzoeker naar stereotypering en anti-discriminatie bij Movisie. We spraken haar bij haar thuis, waar ze vertelt waarom ze dit werk doet: “Onrechtvaardigheid de wereld uit, dat lijkt mij een mooi streven. Over een aantal jaar mag het patriarchaat echt wel met pensioen. Dat had eigenlijk een tijdje terug al moeten gebeuren, maar soms blijft iemand net iets te lang zitten.” 

De zin ‘Kinderarts Jaddoe ziet in zijn ziekenhuis overijverige vrouwen die problemen krijgen tijdens de zwangerschap. En ook jonge ambitieuze vaders die worstelen met tijdgebrek’ verscheen een tijdje terug in de krant. We vragen Felten wat er in deze zin gebeurt. Ze vertelt dat stereotypes (overijverige vrouwen tegenover ambitieuze vaders) bepaalde associaties zijn die meteen in je hoofd opkomen. “Daar denk je niet bewust en weloverwogen over na. Er zijn ook mensen die dit wel bewust doen, maar die groep is gelukkig niet zo heel groot.” 

Psycholoog Daniel Kahneman introduceerde voor het verwerken van informatie een theorie over systeem 1 en systeem 2. “Systeem 1 is je automatische snelle denken; dat gebruik je de hele dag door wanneer je bijvoorbeeld je tanden poetst of op de fiets zit. Dat gaat (gelukkig) vanzelf. Systeem 2 kost veel meer energie, daarmee los je bijvoorbeeld een wiskundesom op.” 

Felten: “Stereotypen zijn vooral actief in systeem 1. Je kan binnenlopen in een ziekenhuis, een man en een vrouw zien staan in een witte jas, en dan denken bij de man: ‘dat zal wel de arts zijn’. Je systeem 2 kan je daarop terugfluiten, maar dat gebeurt niet altijd, omdat ons systeem 2 niet de hele dag aan kan staan.” 

In het tegengaan van stereotypen zitten we met een dilemma: het herhalen van stereotypen versterkt ze namelijk, maar we willen ze ook kunnen weerleggen. Felten: “Het zou mooi zijn andere beelden te tonen, of je kunt stereotypes omdraaien om ze een beetje belachelijk te maken. Wanneer we hier iets aan willen doen, moeten we systeem 1 voeden met nieuwe beelden.” 

Van taal naar representatie: in de top 10 meest gevraagde talkshowgasten van het afgelopen jaar staat slechts 1 vrouw. Daarnaast is maar 22% van de experts in nieuwsmedia vrouw. Hoe kan dat? Felten: “Het korte antwoord is, duizenden jaren aan patriarchaat en ongelijke machtsstructuren tussen mannen en vrouwen.” Het langere antwoord zit meer in wat wij als deskundig zien, legt Felten uit. “Dat is intersectioneel in de zin dat veel verschillende factoren een rol spelen: sekse, huidskleur, leeftijd. Deze factoren hebben allemaal invloed op hoe gelegitimeerd een persoon wordt gezien om ergens iets over te mogen zeggen.” 

De representatie van verschillende mensen in televisieseries gaat de goede kant op, volgens Felten. “Vroeger ging ik al-tijd kijken als een lesbische personage in een tv-serie voorkwam. Nu is dat de normaalste zaak van de wereld geworden. Een serie met alleen maar witte mensen is een unicum geworden, en gelukkig maar.” 

We vragen tot slot waarom dit thema, diversiteit in de media, belangrijk is. “Allereerst is jezelf terug zien op tv heel waardevol. Daarnaast is het belangrijk voor andere mensen om zich in te leven. Inleven is enorm belangrijk wanneer het gaat over stereotypes verminderen. Tv-series of films zijn daar de uitgelezen kans voor, want je leeft mee met iemand. Het beeld van jezelf en de ander komt daardoor meer bij elkaar, waardoor de ander minder anders is. Zo is een serie over trans personen niet alleen goed voor trans personen omdat ze zichzelf terugzien, maar ook voor cisgender personen omdat ze empathie kweken voor de trans community.”